İspanya, tüm ülkeyi etkileyen büyük bir elektrik kesintisinin ardından, elektrik şebekesini yeniden ayağa kaldırmak için tarihî bir operasyon yürütüyor. Bu süreç, enerji uzmanlarının “kara başlatma” (black start) olarak adlandırdığı son derece zorlu bir prosedür. Çünkü şebekeyi yöneten sistemlerin çoğu—uzaktan yönetim donanımlarından enerji santrallerine kadar—çalışmak için elektriğe ihtiyaç duyuyor.
Şebekeyi Yeniden Başlatmak Kolay Değil
Bir enerji santralinin hemen üretime geçebileceği düşünülse de, gerçek çok daha karmaşık. Çünkü elektrik üretmek için önce elektrik gerekiyor. Buhar türbinli santrallerin pompaları ve vanaları, kömür santrallerinin yakıt öğütme ve taşıma sistemleri çalışmak için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu nedenle yalnızca sınırlı sayıda tesis, kendine yetebilecek şekilde tasarlanmış ve kara başlatma yapabilecek kapasitededir.
Bu santraller genellikle küçük ölçekli olup, bünyelerinde bulunan dizel jeneratörlerle ilk enerjiyi sağlayarak devreye girer. Bu ilk üretim, ardından diğer santrallere güç sağlamak için kullanılır. Ancak bu süreç dikkatle yönetilmezse, şebekeye bağlı tüketim talebi küçük tesisleri anında zorlayabilir ve sistem yeniden çöker.
Ayrıca, bu koordinasyonun yönetilmesi için bile enerjiye ihtiyaç duyuluyor. İnternetten ya da uzaktan kumanda sistemlerinden faydalanmak teoride mümkün olsa da, bu sistemlerin kendisi de elektrik gerektiriyor.
Komşu Ülkelerden Destek Sınırlı
İspanya ve Portekiz’in elektrik şebekeleri birbirine bağlı olsa da, dış bağlantıları sınırlı. Fransa ve Fas’tan gelen enerji hatları mevcut, ancak kapasiteleri düşük. Bu sınırlı dış kaynaklar, yalnızca bazı santralleri kara başlatma sürecine sokmak için kullanılabilir.
Her iki ülke de hidroelektrik santraller açısından şanslı. Hidro santrallerin dış enerjiye çok az ihtiyacı olur ve Portekiz enerji ihtiyacının %25’ini, İspanya ise %10’unu bu kaynaklardan karşılıyor. Ayrıca her iki ülke de yenilenebilir enerji yatırımlarında öne çıkıyor: Portekiz, 2021’de son kömür santralini kapattıktan sonra enerjisinin yarısını rüzgar ve hidroelektrikten sağlarken, İspanya’nın yenilenebilir kaynak oranı %40 seviyelerinde.
Güneş Enerjisi ve Bataryalar Ne Kadar Yardımcı?
Güneş enerjisi, kara başlatma için ideal bir kaynak değil çünkü günün sadece belirli saatlerinde üretim yapabiliyor. Ancak uygun elektronik sistemlerle bu enerji, frekans stabilizasyonunda kritik bir rol oynayabilir. Rüzgar türbinleri ise bazı durumlarda kara başlatma için yeterli olabilir, fakat mevcut türbinlerin bu sürece uygun donanıma sahip olup olmadığı veya bölgede yeterli rüzgar olup olmadığı henüz net değil.
Batarya sistemleri ise kara başlatma süreçlerinde büyük potansiyele sahip. Ancak İspanya ve Portekiz henüz geniş çaplı batarya altyapısına sahip değil. Bu durumun önümüzdeki yıllarda değişmesi bekleniyor, fakat şu an için bataryalar bu krizi çözmede büyük bir rol oynamayacak.
Zorlu Günler Kapıda
Şebekenin yeniden devreye alınmasında en büyük zorluk, sistemin frekansını korumak. Eğer üretim ve tüketim dengelenemezse, frekans dalgalanır ve bu durum elektronik cihazlara zarar verebilir. Bu yüzden sistem kademeli olarak devreye alınmalı; talep artışına paralel şekilde yeni santraller aktif edilmelidir.
İspanya ve Portekiz, şebekeyi yeniden çalışır hâle getirmek için büyük bir mühendislik ve koordinasyon çabası yürütüyor. Elektriğin birkaç gün boyunca tamamen geri gelmemesi durumunda, bunun nedeni yalnızca sürecin karmaşıklığı değil, aynı zamanda olası bir hata durumunda her şeyin başa dönecek olmasıdır.
